Yüksek Darbe ve Yüke Dayanım: Mekanik Pres Yedek Parça İmalatı
Otomotivden beyaz eşyaya, savunma sanayinden inşaat malzemelerine kadar üretimin her alanında sac metal şekillendirme hayati bir süreçtir. Bu sürecin kalbinde ise tonlarca basıncı saniyeler içinde uygulayarak metale hayat veren mekanik presler (eksantrik presler) yer alır. Her vuruşta devasa bir darbe, her döngüde muazzam bir titreşim ve yıllara yayılan metal yorgunluğu… Bir mekanik pres, doğası gereği endüstriyel makineler arasında en zorlu şartlarda çalışan ekipmanlardan biridir. Bu dev makinelerin durması, sadece bir arıza değil, üretim hattının felç olması demektir. İşte bu noktada, makineyi ayakta tutan mekanik pres parçalarının kalitesi, dayanıklılığı ve mühendisliği devreye girer.
Rüyam Makina olarak, Gebze’deki tesislerimizde ağır sanayinin yükünü hafifletmek için çalışıyoruz. Biliyoruz ki, 30 yıllık bir presin orijinal yedek parçasını bulmak bazen imkansızdır, bazen de aylar sürer. Oysa sanayicinin kaybedecek bir saati bile yoktur. Biz, sadece bir tornacı değiliz; biz metalin dilinden anlayan, kuvvet analizlerini yapan ve “kırılandan daha sağlamını” üretmeyi hedefleyen bir mühendislik firmasıyız. Bu kapsamlı rehberde, mekanik preslerin anatomisine girecek, en kritik parçaların neden iflas ettiğini inceleyecek ve mekanik pres parçaları imalatında malzeme biliminin, ısıl işlemin ve hassas işçiliğin önemini masaya yatıracağız. Hazırsanız, tonların konuştuğu, mikronların belirleyici olduğu pres dünyasına giriş yapıyoruz.
Bölüm 1: Mekanik Preslerin Çalışma Prensibi ve Yıpranma Süreci
Bir mekanik presin nasıl çalıştığını anlamadan, parçalarının neden bu kadar özel olması gerektiğini anlayamayız. Presler, dönel hareketi doğrusal harekete çeviren devasa mekanizmalardır.
1.1. Darbe ve Şok Yükler
Elektrik motorundan alınan güç, volan (flywheel) aracılığıyla depolanır. Kavrama devreye girdiğinde bu enerji, krank miline, oradan biyel koluna ve nihayetinde koç başlığına (ram) iletilir. Koç başlığı kalıba vurduğunda, ortaya çıkan karşı kuvvet (reaksiyon kuvveti) tüm makine gövdesine ve hareketli parçalara geri yansır. Bu, saniyede bir veya daha fazla tekrarlanan bir “balyoz darbesi” gibidir. Standart bir çelik, bu sürekli şok yükler altında kısa sürede kristal yapısını kaybeder ve çatlar. Bu yüzden mekanik pres parçaları sıradan metallerden üretilemez.
1.2. Titreşim ve Rezonans
Presler çalışırken ciddi bir titreşim üretir. Eğer parçalar arasındaki boşluklar (toleranslar) doğru ayarlanmamışsa veya parçalar dengesizse (balanssızlık), bu titreşim vidaları gevşetir, rulmanları dağıtır ve mili keser. Kaliteli bir yedek parça, sadece sağlam olmakla kalmamalı, aynı zamanda mükemmel bir balans ve yüzey hassasiyetine sahip olmalıdır.
Bölüm 2: Kritik Parçalar ve İmalat Süreçleri
Rüyam Makina atölyelerinde en sık revize ettiğimiz veya sıfırdan imal ettiğimiz parçaları ve bunların üretim inceliklerini inceleyelim.
2.1. Presin Omurgası: Krank Mili (Eksantrik Mil)
Krank mili, presin en pahalı ve en hayati parçasıdır. Dönme hareketini biyel koluna iletirken, presin kapasitesi kadar (örneğin 200 ton) yüke maruz kalır.
Neden Kırılır? Genellikle yetersiz yağlama, aşırı yükleme (kalıp sıkışması) veya metal yorgunluğu nedeniyle boyun kısımlarından çatlar.
İmalat Çözümümüz: Krank mili imalatında genellikle 42CrMo4 (Islah Çeliği) veya özel alaşımlı dövme çelikler kullanırız. Talaşlı imalat sonrası, milin yataklama yüzeyleri indüksiyonla sertleştirilir ve taşlanır. Böylece yüzey aşınmaya dirençli, iç yapı ise darbeyi sönümleyecek kadar esnek kalır.
2.2. Güç Aktarımcısı: Biyel Kolu ve Kepsler
Biyel kolu, krank milindeki hareketi koça ileten koldur. İki ucu da sürekli sürtünme ve basma gerilimi altındadır.
Kritik Nokta: Biyel kollarının içindeki bronz burçlar ve yataklar hayati önem taşır. Rüyam Makina olarak, sürtünme katsayısı düşük, yük dayanımı yüksek olan SnBz-12 (Kalay Bronzu) veya özel alüminyum bronzları kullanarak yataklama yaparız. Biyel kolunun kendisi ise döküm veya dövme çelikten işlenir.
2.3. Vuruş Gücü: Koç (Ram) ve Kızaklar
Kalıbın bağlandığı ve aşağı yukarı hareket eden kısımdır. Koçun gövde içindeki hareketi, kızaklar (gidonlar) sayesinde pürüzsüz ve boşluksuz olmalıdır.
Hassasiyet: Eğer koç ile kızak arasında boşluk artarsa, pres “kafa sallar”. Bu durum kalıbı bozar ve parçayı hatalı basar. Koç tablası revizyonunda, yüzeylerin paralelliği ve dikliği mikron hassasiyetinde işlenmelidir.
2.4. Dişli Grupları ve Kavrama Sistemleri
Motorun gücünü krank miline aktaran devasa dişliler, zamanla diş diplerinden çatlar veya yüzeyleri bozulur.
Malzeme ve İşçilik: Dişli imalatında 8620 sementasyon çeliği veya 4140 ıslah çeliği tercih edilir. Dişli açıldıktan sonra mutlaka ısıl işlem uygulanmalı ve profil taşlama yapılmalıdır. Sessiz ve titreşimsiz çalışma için dişli kalitesi belirleyicidir.
Bölüm 3: Tersine Mühendislik (Reverse Engineering) ile Çözüm
Türkiye sanayisinde 1970’lerden, 80’lerden kalma Rus, Alman veya İtalyan malı presler hala çalışmaktadır. Bu makinelerin üreticileri kapanmış veya teknik resimleri kaybolmuş olabilir. Peki, kırılan bir parçayı nasıl üreteceksiniz?
3.1. Numune Üzerinden İmalat
Rüyam Makina’nın uzmanlığı burada devreye girer. Kırık veya aşınmış parçayı alırız. Gelişmiş ölçüm cihazlarımızla (CMM, lazer tarama) parçanın orijinal ölçülerini çıkarırız. Aşınma paylarını hesaba katarak, parçanın “ilk günkü” teknik resmini oluştururuz. Bu süreçte sadece şekli kopyalamayız; malzemenin analizini (spektral analiz) yaparak orijinalinde hangi çeliğin kullanıldığını ve sertlik değerini tespit ederiz. Çoğu zaman, günümüz metalurji teknolojisi sayesinde, orijinalinden daha dayanıklı bir malzeme ile üretim yaparız.
3.2. Tasarım İyileştirmeleri
Bazen orijinal parça tasarımında kronik bir hata olabilir. Sürekli aynı yerden kırılan bir mil veya çatlayan bir gövde… Mühendislerimiz, mekanik pres parçalarını yeniden tasarlarken, gerilim yığılması olan bölgelere radyüs (kavis) vererek veya et kalınlığını artırarak parçayı güçlendirir. Buna “parça optimizasyonu” denir.
Bölüm 4: Malzeme Bilimi: Doğru Çelik, Doğru İşlem
“Demir işte, tornada işle tak” mantığı, pres parçalarında felaketle sonuçlanır. Her parçanın görevine uygun çelik seçilmelidir.
4.1. Islah Çelikleri (4140 – 42CrMo4)
Yüksek mukavemet ve tokluk gerektiren miller, biyel kolları ve saplamalar için vazgeçilmezdir. Isıl işlemle (su verme ve temperleme) çekirdek mukavemeti artırılır. Darbelere karşı dirençlidir, kolay kırılmaz.
4.2. Sementasyon Çelikleri (8620 – 16MnCr5)
Yüzeyi çok sert (aşınmasın diye), içi yumuşak (darbeyi emsin diye) olması gereken dişliler ve pimler için kullanılır. Karbon emdirme işlemiyle yüzey sertliği 58-60 HRC’ye kadar çıkarılır.
4.3. Takım Çelikleri ve Bronzlar
Sürtünmenin olduğu yüzeylerde (kızaklar, burçlar) sarı (bronz) malzemeler veya özel takım çelikleri kullanılır. Bronz, çelik milin aşınmasını önleyen, kendini feda eden bir “yatak” malzemesidir. Doğru bronz alaşımı seçilmezse, yatak sarar ve mil kilitlenir.
Bölüm 5: Neden Yerli ve Özel İmalat?
Yurt dışından parça beklemek, gümrük süreçleri, yüksek döviz kurları… Bir presin 2 ay yatması, işletme için milyonlarca liralık ciro kaybıdır.
5.1. Hız ve Ulaşılabilirlik
Rüyam Makina, Gebze’de, sanayinin kalbindedir. Arızalı parçayı aynı gün incelemeye alır, malzeme stoklarımızdan uygun çeliği seçer ve imalata başlarız. İthalatın haftalar sürdüğü yerde, biz günler içinde çözüm üretiriz.
5.2. Maliyet Avantajı
Özellikle eski makineler için OEM (Orijinal Ekipman Üreticisi) parça fiyatları, makinenin kendi değerine yaklaşabilir. Rüyam Makina’da üretilen mekanik pres parçaları, kalite/performans olarak orijinali aratmazken, maliyet olarak çok daha rekabetçi bir seviyededir.
5.3. Özel Ölçü (Oversize) Çalışabilme
Bazen makinenin gövdesindeki yatak yeri bozulur. Orijinal standart parça artık oraya uymaz; bol gelir. Biz, bozulan yatak yerini işleyip düzelttikten sonra, o yeni ölçüye uygun “Oversize” (Büyük Ölçü) mil veya burç imal edebiliriz. Hazır parçada bu esneklik yoktur.
Bölüm 6: İmalatta Kalite Kontrol Süreçleri
Rüyam Makina’dan çıkan her parça, presin içine girmeden önce sıkı testlerden geçer.
Ölçüsel Kontrol: Mikrometreler ve kumpaslarla toleranslar (milimetrenin binde biri) kontrol edilir.
Sertlik Testi: Isıl işlemden gelen parçanın yüzey sertliği (Rockwell veya Brinell) ölçülür. İstenilen sertlikte olmayan parça asla montaja gitmez.
Çatlak Kontrolü (NDT): Özellikle kaynaklı veya dövme parçalarda, gözle görülmeyen çatlaklar için manyetik parçacık veya sıvı penetrant testleri uygulanır.
Bölüm 7: Sık Yapılan Hatalar ve Öneriler
Sanayicilerimizin parça değişiminde veya bakımında yaptığı bazı hatalar, yeni parçanın da ömrünü kısaltır.
Yağlama Kanallarının Temizlenmemesi: Yeni bir krank mili taktınız ama yağ kanalları tıkalıysa, o mil 2 gün içinde tekrar sarar. Parça değişimi sırasında tüm yağlama hattı temizlenmelidir.
Balans Ayarı: Volan veya kasnaklarda balanssızlık varsa, bu titreşim yeni yatakları kısa sürede bozar.
Hatalı Montaj: Pres parçaları genellikle sıkı geçme (pres geçme) veya sıcak geçme ile montajlanır. Yanlış yöntemle, çekiçle vurarak yapılan montaj, parçanın hassasiyetini bozar.
Bölüm 8: Rüyam Makina Revizyon Hizmetleri
Sadece parça üretmiyoruz; komple pres revizyonu da yapıyoruz. Presinizi atölyemize alıyor, tüm parçalarını söküyor (de-montaj), gövdedeki çatlakları kontrol ediyor, yatak yerlerini borverk tezgahında işliyor ve tüm hareketli mekanik pres parçalarını yenileyerek “sıfır makine” ayarında teslim ediyoruz. Bu işlem, yeni bir pres almanın maliyetinin çok altında, makinenize ikinci bir ömür kazandırır.
Bölüm 9: Hangi Pres Tiplerine Hizmet Veriyoruz?
Tecrübemiz, farklı marka ve model presleri kapsar:
C Tipi Eksantrik Presler: En yaygın kullanılan, açık gövdeli presler.
H Tipi (Laminasyon) Presler: Kapalı gövdeli, yüksek hassasiyetli presler.
Knuckle Joint (Mafsallı) Presler: Dövme ve ütüleme işlemleri için yüksek güçlü presler.
Transfer Presleri: Çok istasyonlu, karmaşık otomasyonlu presler.
Marka bağımsız olarak; yerli (Dirinler, Hürsan vb.) veya yabancı (Schuler, Aida, Komatsu, Voronezh vb.) tüm preslerin yedek parçalarını teknik resme veya numuneye göre imal ediyoruz.
Üretimin Sürekliliği İçin Doğru Partner
Mekanik presler, sanayinin “Heavy Metal” grubudur. Gürültülü, sert ve güçlüdürler. Bu makinelerin parçaları, herhangi bir tornacının yapabileceği basit işler değildir. Metalurji bilgisi, hassas işçilik ve presin çalışma dinamiğine hakimiyet gerektirir. Yanlış malzeme veya hatalı toleransla üretilen bir krank mili, sadece kendisinin kırılmasına değil, presin gövdesinin çatlamasına ve kalıbın parçalanmasına neden olabilir. Bu risk, alınamayacak kadar büyüktür.
Rüyam Makina olarak, mekanik pres parçaları imalatında sunduğumuz kalite ile işletmenizin en güvenilir çözüm ortağıyız. Gebze’deki modern tesisimizde, mühendislik tabanlı üretim anlayışımızla, makinelerinizin durmasına izin vermiyoruz. Presiniz durduğunda panik yapmayın; çözüm, Rüyam Makina’nın tecrübeli ellerinde.
